Từ ngày 01 tháng 7 năm 2024, Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng (BVQLNTD) năm 2023 và các văn bản quy định chi tiết, bao gồm Nghị định số 55/2024/NĐ-CP ngày 16 tháng 5 năm 2024 của Chính phủ quy định chi tiết một số điều của Luật BVQLNTD 2023 và Quyết định số 07/2024/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ ban hành Danh mục sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ phải đăng ký hợp đồng theo mẫu, điều kiện giao dịch chung, đã chính thức có hiệu lực. Trên nguyên tắc kế thừa những giá trị tích cực của Luật BVQLNTD 2010, với việc sửa đổi lần này, Luật BVQLNTD 2023 và các văn bản quy định chi tiết (gọi chung là “Luật BVQLNTD 2023”) có nhiều quy định được sửa đổi, bổ sung, hoàn thiện nhằm đảm bảo tốt hơn quyền lợi hợp pháp của người tiêu dùng trong bối cảnh mới.
Đối với cơ chế kiểm soát hợp đồng theo mẫu (HĐTM), điều kiện giao dịch chung (ĐKGDC), sau hơn 12 năm thực thi theo Luật BVQLNTD 2010, cơ chế này đã đạt được những kết quả tích cực. Trong đó, việc rà soát, phát hiện và yêu cầu sửa đổi/hủy bỏ số lượng lớn những nội dung vi phạm, không đảm bảo quyền lợi người tiêu dùng trong các HĐTM, ĐKGDC do tổ chức, cá nhân kinh doanh (gọi chung là “doanh nghiệp”) soạn thảo để giao kết với người tiêu dùng có ý nghĩa rất quan trọng, từng bước đảm bảo tính ổn định, bình đẳng, lành mạnh trong giao dịch giữa doanh nghiệp và người tiêu dùng. Với việc sửa đổi lần này, Luật BVQLNTD 2023 có những quy định mới cụ thể, rõ ràng hơn nhằm hoàn thiện chế định kiểm soát HĐTM, ĐKGDC, đặc biệt đã đặt ra những yêu cầu khá chặt chẽ về hình thức, nội dung của hợp đồng giao kết với người tiêu dùng, HĐTM, ĐKGDC. Nhằm nâng cao tính tuân thủ pháp luật trong các hợp đồng, ĐKGDC trong giao dịch giữa doanh nghiệp và người tiêu dùng, Ủy ban Cạnh tranh Quốc gia – Bộ Công Thương hướng dẫn một số điểm chủ yếu cần lưu ý khi soạn thảo hợp đồng giao kết với người tiêu dùng, HĐTM, ĐKGDC.
1. Yêu cầu đối với hợp đồng giao kết với người tiêu dùng, hợp đồng theo mẫu, điều kiện giao dịch chung
Yêu cầu chung đối với hợp đồng giao kết với người tiêu dùng, HĐTM, ĐKGDC được quy định tại Điều 6 Nghị định số 55/2024/NĐ-CP ngày 16 tháng 5 năm 2024 của Chính phủ quy định chi tiết một số điều của Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng (Nghị định số 55/2024/NĐ-CP), cụ thể:
(i) Về ngôn ngữ: Ngôn ngữ sử dụng là tiếng Việt và có thể thỏa thuận sử dụng thêm tiếng khác theo quy định tại khoản 2 Điều 23 của Luật BVQLNTD.
Đối với hợp đồng giao kết với người tiêu dùng nói chung, nếu như Luật BVQLNTD 2010 trao cho các bên quyền được thỏa thuận ngôn ngữ - tức là ngôn ngữ bằng tiếng Việt hoặc tiếng khác nếu các bên có thỏa thuận khác hoặc pháp luật có quy định khác (khoản 2 Điều 14 Luật BVQLNTD 2010), thì Luật BVQLNTD 2023 đặt ra yêu cầu bắt buộc là ngôn ngữ phải bằng tiếng Việt để đảm bảo việc tiếp cận các điều khoản của hợp đồng cho mọi đối tượng người tiêu dùng cũng như cho quá trình giải quyết các tranh chấp phát sinh tại các cơ quan tài phán…. Ngoài ngôn ngữ bắt buộc là tiếng Việt, Luật BVQLNTD 2023 cũng trao cho các bên quyền được thỏa thuận sử dụng thêm tiếng dân tộc khác của Việt Nam hoặc tiếng nước ngoài (khoản 2 Điều 23 Luật BVQLNTD 2023). Đây là điểm khác biệt quy định về ngôn ngữ sử dụng trong hợp đồng giao kết với người tiêu dùng, HĐTM, ĐKGDC của Luật BVQLNTD 2023 so với Luật BVQLNTD 2010 mà doanh nghiệp và người tiêu dùng cần lưu ý tuân thủ trong quá trình soạn thảo, giao kết hợp đồng.
(ii) Về hình thức:
- Cỡ chữ: Trong trường hợp giao kết bằng văn bản giấy, cỡ chữ nhỏ nhất là 12 theo loại chữ Times New Roman hoặc kích cỡ tương đương (khoản 2 Điều 6 Nghị định số 55/2024/NĐ-CP). Như vậy, Nghị định số 55/2024/NĐ-CP đặt ra yêu cầu cỡ chữ nhỏ nhất là 12 theo loại chữ Times New Roman, đồng thời cho phép sử dụng kích cỡ tương đương trong trường hợp sử dụng loại chữ khác. Lưu ý, yêu cầu này chỉ đặt ra với văn bản giấy và không bắt buộc đối với trường hợp giao dịch bằng văn bản điện tử.
- Màu chữ và màu nền thể hiện nội dung văn bản: phải tương phản nhau (khoản 3 Điều 6 Nghị định 55/2024/NĐ-CP). Như vậy, Nghị định số 55/2024/NĐ-CP đặt ra yêu cầu về tính tương phản đối với “màu chữ và màu nền”, không loại trừ trường hợp giao dịch bằng văn bản giấy hay văn bản điện tử.
- Bố cục, thiết kế văn bản: phải rõ ràng, dễ theo dõi (khoản 4 Điều 6 Nghị định 55/2024/NĐ-CP).
(iii) Về nội dung:
Yêu cầu chung đối với nội dung của hợp đồng giao kết với người tiêu dùng, HĐTM, ĐKGDC là nội dung phải rõ ràng, dễ hiểu và phải tuân thủ quy định của pháp luật về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng (khoản 5 Điều 6 Nghị định 55/2024/NĐ-CP). Bên cạnh tính “rõ ràng, dễ hiểu” như đã được quy định tại Nghị định số 99/2011/NĐ-CP, Nghị định số 55/2024/NĐ-CP bổ sung yêu cầu “phải tuân thủ quy định của pháp luật về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng” vào nội dung của hợp đồng giao kết với người tiêu dùng, HĐTM, ĐKGDC.
Như vậy, khác với Nghị định số 99/2011/NĐ-CP, Nghị định số 55/2024/NĐ-CP đặt ra yêu cầu về ngôn ngữ, hình thức, nội dung không chỉ đối với HĐTM, ĐKGDC, mà còn áp dụng đối với hợp đồng giao kết với người tiêu dùng - tức là những hợp đồng được giao kết trên cơ sở thỏa thuận trực tiếp và riêng lẻ giữa hai bên. Người tiêu dùng và doanh nghiệp cần lưu ý điều này trong quá trình thương lượng, thỏa thuận và soạn thảo hợp đồng giao kết tiêu dùng để đảm bảo tuân thủ đúng quy định của pháp luật.
2. Tính đầy đủ về nội dung của hợp đồng theo mẫu, điều kiện giao dịch chung
(i) Yêu cầu về nội dung cơ bản phải có của HĐTM:
Quy định về những nội dung tối thiểu của HĐTM chưa được đặt ra trong Luật BVQLNTD 2010 và Nghị định số 99/2011/NĐ-CP, mà chỉ có quy định về những nội dung của hợp đồng cung cấp dịch vụ liên tục (khoản 1 Điều 18 Nghị định số 99/2011/NĐ-CP). Tuy nhiên, các nội dung cơ bản phải có trong HĐTM là một trong những yêu cầu bắt buộc theo quy định của Luật BVQLNTD 2023. Cụ thể, khoản 3 Điều 23 Luật BVQLNTD 2023 quy định:
“Hợp đồng theo mẫu phải có các nội dung cơ bản sau đây:
a) Thông tin của các bên trong hợp đồng bao gồm: tên, địa chỉ, số điện thoại, phương thức liên hệ khác (nếu có);
b) Thông tin về sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ được bán, cung cấp theo hợp đồng;
c) Đo lường, số lượng, khối lượng, chất lượng, công dụng, giá của sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ được bán, cung cấp, các thành phần cấu thành giá cuối cùng của sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ nếu pháp luật có quy định phải công khai cấu thành giá của sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ;
d) Phương thức, thời hạn thanh toán;
đ) Thời gian, địa điểm, phương thức bán, cung cấp sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ;
e) Quyền và nghĩa vụ của các bên bảo đảm tuân thủ quy định của Luật này và quy định khác của pháp luật có liên quan;
g) Trách nhiệm bảo vệ thông tin của người tiêu dùng;
h) Trường hợp chấm dứt thực hiện hợp đồng và trách nhiệm phát sinh do chấm dứt thực hiện hợp đồng;
i) Trường hợp bất khả kháng theo quy định của pháp luật;
k) Phương thức giải quyết tranh chấp;
l) Thời điểm giao kết hợp đồng, thời hạn của hợp đồng.”
Ngoài ra, khoản 4 Điều 23 Luật BVQLNTD 2023 quy định "ngoài các nội dung cơ bản quy định tại khoản 3 Điều này, hợp đồng theo mẫu phải tuân thủ quy định của pháp luật khác có liên quan" nhằm đảm bảo tính đầy đủ và thống nhất của hệ thống pháp luật.
(ii) Yêu cầu về nội dung phải có trong HĐTM về cung cấp dịch vụ liên tục:
Khoản 2 Điều 42 Luật BVQLNTD 2023 quy định “Hợp đồng theo mẫu về cung cấp dịch vụ liên tục phải có các nội dung quy định tại khoản 3 Điều 23 của Luật này và các nội dung sau đây:
a) Tên, địa chỉ, số điện thoại, phương thức liên hệ khác (nếu có) của tổ chức, cá nhân kinh doanh hoặc đại diện của tổ chức, cá nhân kinh doanh tại Việt Nam (nếu có);
b) Mô tả dịch vụ được cung cấp;
c) Thời điểm và thời hạn cung cấp dịch vụ;
d) Thông tin chính xác, đầy đủ về các khoản phí, chi phí, cách thức tính phí, chi phí có thể phát sinh và các điều kiện giao dịch chung được áp dụng trong quá trình cung cấp dịch vụ cho người tiêu dùng;
đ) Thông báo cho người tiêu dùng về việc nộp phí để tiếp tục sử dụng dịch vụ theo cách thức đã được thỏa thuận tối thiểu 07 ngày làm việc trước ngày hết hạn sử dụng dịch vụ;
e) Thông báo cho người tiêu dùng về thời điểm kết thúc hợp đồng theo cách thức đã được thỏa thuận tối thiểu 07 ngày làm việc trước ngày hợp đồng kết thúc.”
(iii) Yêu cầu về nội dung của hợp đồng trong giao dịch từ xa:
Với đặc thù của giao dịch từ xa là người tiêu dùng không được, hoặc không có cơ hội được kiểm tra, tiếp xúc trực tiếp với sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ trước khi tham gia giao dịch, Luật BVQLNTD 2023 quy định khá chặt chẽ, cụ thể về những nội dung phải có của hợp đồng trong giao dịch từ xa. Cụ thể, khoản 2 Điều 38 Luật BVQLNTD 2023 quy định “nội dung hợp đồng bao gồm các thông tin quy định tại khoản 1 Điều 37 của Luật này , tên, địa chỉ, số điện thoại, phương thức liên hệ khác (nếu có) của người tiêu dùng; quyền và nghĩa vụ của các bên./Trường hợp có nhiều bên tham gia thực hiện hợp đồng, nội dung hợp đồng phải xác định rõ chủ thể, quyền và nghĩa vụ của từng chủ thể.”
Do đó, trong quá trình soạn thảo, doanh nghiệp cần nghiên cứu kỹ, tuân thủ các quy định của Luật BVQLNTD 2023 để đảm bảo tính đầy đủ về nội dung của HĐTM tương ứng với từng loại hợp đồng sử dụng trong giao kết với người tiêu dùng, cụ thể:
- Trường hợp là HĐTM: phải đảm bảo có đầy đủ các nội dung theo quy định tại khoản 3 Điều 23 Luật BVQLNTD 2023.
- Trường hợp là HĐTM về cung cấp dịch vụ liên tục: phải có đầy đủ các nội dung theo quy định tại khoản 3 Điều 23; khoản 2 Điều 42 Luật BVQLNTD 2023.
- Trường hợp là hợp đồng trong giao dịch từ xa (tức là hợp đồng được giao kết trên cơ sở thương lượng trực tiếp giữa hai bên): phải có đầy đủ các nội dung quy định tại khoản 1 Điều 37; khoản 2 Điều 38 Luật BVQLNTD.
- Trường hợp là HĐTM trong giao dịch từ xa: phải có đầy đủ các nội dung quy định tại khoản 3 Điều 23; khoản 1 Điều 37 và khoản 2 Điều 38 Luật BVQLNTD.
- Trường hợp là HĐTM về cung cấp dịch vụ liên tục trong giao dịch từ xa: phải tuân thủ đồng thời các quy định có liên quan, bao gồm khoản 3 Điều 23; khoản 1 Điều 37; khoản 2 Điều 38 và khoản 2 Điều 42 Luật BVQLNTD 2023.
Đối với HĐTM, ĐKGDC thuộc Danh mục phải đăng ký theo Quyết định số 07/2024/QĐ-TTg , tính đầy đủ về nội dung cũng là một trong những nội dung thuộc phạm vi thẩm định theo Điều 11 Nghị định số 55/2024/NĐ-CP. Cụ thể, Điều 11 Nghị định số 55/2024/NĐ-CP quy định:
“Cơ quan có thẩm quyền quy định tại Điều 14 của Nghị định này thẩm định hợp đồng theo mẫu, điều kiện giao dịch chung đối với các nội dung sau:
1. Nội dung quy định tại khoản 1, khoản 2 và khoản 3 Điều 23 của Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng.
2. Nội dung không được phép quy định tại Điều 25 của Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng.
3. Nội dung quy định tại khoản 2 Điều 38 của Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng đối với hợp đồng theo mẫu trong giao dịch từ xa.
4. Nội dung quy định tại khoản 2 Điều 42 của Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng đối với hợp đồng theo mẫu về cung cấp dịch vụ liên tục.
5. Nội dung quy định tại Điều 6 của Nghị định này.”
(iv) Yêu cầu về nội dung phải có theo quy định của pháp luật chuyên ngành:
Tương tự cách tiếp cận của pháp luật về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, một số quy định của pháp luật chuyên ngành hiện hành cũng quy định về hình thức và nội dung tối thiểu/phải có đối với một số loại hợp đồng. Các nội dung phải có trong hợp đồng theo quy định của pháp luật chuyên ngành thông thường bao gồm: thông tin các bên; đối tượng của hợp đồng; chất lượng, giá cả của hàng hóa/dịch vụ; phương thức thanh toán/giao nhận; thời hạn của hợp đồng; quyền và nghĩa vụ của các bên; chấm dứt hợp đồng; vi phạm hợp đồng; giải quyết tranh chấp; nội dung khác do các bên thỏa thuận; v.v… Ngoài ra, hợp đồng có thể phải tuân thủ theo mẫu hợp đồng do Nhà nước ban hành, tùy thuộc đặc thù và theo quy định của từng lĩnh vực chuyên ngành cụ thể.
Ví dụ: (i) Điều 17 Luật Kinh doanh bảo hiểm quy định những nội dung chủ yếu phải có của hợp đồng bảo hiểm; (ii) Điều 22 Luật Điện lực năm 2004 quy định những nội dung phải có trong hợp đồng mua bán điện có thời hạn, đồng thời Thông tư số 16/2023/TT-BCT ngày 31 tháng 8 năm 2023 của Bộ Công Thương hướng dẫn về hợp đồng mua bán điện phục vụ mục đích sinh hoạt ban hành hợp đồng mua bán điện phục vụ mục đích sinh hoạt theo mẫu mà các bên phải thực hiện; (iii) Nghị định số 02/2022/NĐ-CP ngày 06 tháng 01 năm 2022 quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật Kinh doanh bất động sản 2014 ban hành một số loại hợp đồng mẫu về kinh doanh bất động sản; v.v.
Như vậy, trong quá trình soạn thảo và trước khi giao kết hợp đồng, doanh nghiệp và người tiêu dùng cần chủ động nghiên cứu: (i) Luật BVQLNTD 2023 và các văn bản quy định chi tiết; (ii) quy định của pháp luật hiện hành có liên quan, chẳng hạn như pháp luật chuyên ngành tùy từng lĩnh vực, đảm bảo hợp đồng giao kết phải có đầy đủ/phải tuân thủ các nội dung/mẫu bắt buộc theo quy định. Đây cũng là chính nền tảng quan trọng, là căn cứ đảm bảo quá trình thực thi hợp đồng giữa các bên, đồng thời là cơ sở cho việc giải quyết tranh chấp nếu có phát sinh./.
